Utan(MA) !

Çocuk kendini yürümeye hazır hissetmezken onu yürütmeye çalışmak, tuvalet eğitimi tamamlanmamışken altına kaçırmaması için zorlamak, karnı tokken yedirmeye, uykusu yokken uyutmaya çalışmak… Her anne baba bu davranışları çocuğunun iyiliği için yaptığını düşünürken aslında onun da bir kişiliği olduğunu ve bundan ne kadar etkilediğinin farkında değildir. 0- 6 yaş, kişiliğin temellerinin atıldığı ve çocuğun yakın çevresinden çok fazla etkilendiği insan hayatındaki kritik dönemlerden biridir. Çocuk üzerinde annenin etkisi ilk aylarda çok daha büyüktür. Bebeğin bu dönemde annenin sıcaklığını, sevgisini ve şefkatini hissetmesi, kendisi ile ilgilenildiğini bilmesi, kendisini güvende hissetmesine ve kişilik gelişimine büyük katkı sağlamaktadır. Bebeklerin bu dönemde kendini güvende hissettiği en önemli alan annesidir. 6 ay - 1 yaş aralığındaki bebeklerde güven, yabancı yüzler gördüğünde annesine dönüp yüzünü saklamaya çalışması olarak ortaya çıkmaktadır. Utangaçlık duygusu ise en çok 3-6 yaş aralığında görülmektedir. Bu yaş aralığı çocuğun bireyselleşmeye başladığını fark ettiği, yaşına özgü utanma duygusunu yaşadığı normal bir dönemdir. 1-3 yaş arası ise bağımsızlık isteğinin ortaya çıktığı bir dönemdir. Bu dönemde çocuk birbirine karşıt duygu ve eğilimler üzerine giderek seçim yapabilme ve irade yetisini geliştirir. Çocuk kendi benliğine saygısını yitirmeden kendi kendini denetleyebilme duygusuyla iyi niyet ve onur duygusu oluşturmaya başlamaktadır. Kendini denetleme becerisinin eksikliği ve dışarıdan denetimlerin aşırı olmasında ise utanç duygusu gelişir. Bu dönemde anne, baba veya çevresinin aşırı baskısı ve engellemesi sürdürülürse çocuğun serbest seçim yapma duygusu gelişemez. Sonuçta olarak aşırı bağımlı, aşırı boyun eğen, isyankâr, kararsız, utangaç bir kişilik yapısı oluşur. Ebeveyni tarafından sürekli azarlanan, aşırı korunup kollanan, yetersiz ya da beceriksiz olduğu kendisine hissettirilen çocuklar ileriki yaşamlarında utangaç, çekingen, kendi başlarına karar veremeyen, sosyal ilişkiler kurmakta zorlanan bireylere dönüşebilmektedirler. Utangaçlık duygusuna çok fazla maruz kalan çocuklar, başkaları karşısında utangaçlık duygusunu çok yoğun yaşamaktadırlar. Bu duygu, temel ihtiyaçlarının önündeki en büyük engellerden biri olarak sosyal yaşamda, okulda, işte vb. birçok noktada çocuğun karşısına çıkabilmektedir. Utangaçlık duygusunun temelinde ise çocuğun kendi ile ilgili endişe yaşaması ve olumsuz düşüncelere sahip olması vardır. Yapılan araştırmalarda utangaçlığın davranışsal, duyuşsal, bedensel ve bilişsel ögelerin karmaşık bir birleşimi olduğu öne sürülmektedir. Utangaçlığın çocukların davranış ve düşüncelerine olan etkisi çeşitli belirtiler şeklinde yansımaktadır. Utangaçlığın psikomotor belirtileri; göz temasından kaçınma, pasiflik, alçak sesle konuşma, vücut hareketlerinin azalması, konuşma akıcılığının bozulması, elle-yüzle oynama ve sinirli davranışlar şeklinde görülebilmektedir. Fizyolojik belirtileri ise hızlı kalp atışı, ağız kuruluğu, soğuk terleme, baş dönmesi, karın ağrısı ve kontrolü kaybetme korkusu gibi farklı şekillerde ortaya çıkabilmektedir.