Çocuk ve Yas

Hayatımızda bu kadar önemli yere sahip olan insanların kaybı yaşandığında bu durum ve duygularla yüzleşmek, baş etmek zor hâle gelebilir. Kayıp ve yas süreci yetişkinlerin hayatında büyük etkiler yaratırken çocukların bu durumla baş etmesinin çok daha güç olabileceği düşünülebilir. Çocuklar, anne babası ayrıldığında ya da öldüğünde, sevdikleri kişiler uzak bir yere taşındığında, arkadaşı ve yakını hastalandığında ya da öldüğünde, bakımevine yerleştirildiğinde sevdikleri kişiler ile ilişkilerini yitirebilirler. Yaşanan bu kayıplar yas tepkisinin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Fakat çocuğun kaçınılmaz bir gerçek olan ölümü, kavram olarak algılayışı yaşına, bulunduğu gelişim düzeyine ve kişilik özelliklerine göre farklılık göstermektedir. Doğru bilgilendirmenin yapılması, çocuklarda normal gelişimin sürebilmesi için oldukça önemlidir. Küçük çocuklar ölümün, yaşamın bir getirisi olduğunu anlamakta zorlanabilirler. Çocuklar, ölen kişinin bütün vücut fonksiyonlarının durduğunu yani yemek yiyemeyeceğini, bir şey içemeyeceğini, oyun oynayamayacağını, düşünüp hissedemeyeceğini anlamalıdırlar. Ölümle ilgili yapılacak olan açıklamanın, çocuğun yaş grubu ve hayal dünyası göz ardı edilmeyerek açık, anlaşılır, basit bir şekilde anlatılması oldukça önemlidir. En önemli noktalardan biri ise çocuğun ölümle ilgili neyi bildiği ve neyi bilmediğidir. Çocuklar aslında ölümün farkındadırlar. Çevrelerinde çeşitli hayvanların ölümünü görmekte, televizyon programlarında izlemekte hatta oyunlarında ölümü konu almaktadırlar. 9 ay ile 2 yaş arasında bilişsel süreçler ilerlediğinden bebek annesini tanır ve bu dönemde anne ölürse, bebek şiddetli bir şekilde ağlayarak yoğun üzüntüyle tepki verebilir. Bu dönemde annenin kaybı bebeği baba, babaanne vb. kişilerin kaybına göre daha çok etkiler. 9 ay sonrasında bebek ve anne arasındaki bağlar sağlıklıysa bebek, annenin yerine geçecek kişiyi çok çabuk kabullenmeyebilir. Eğer anne yerine geçen kişi olmazsa bebek, eski duyarlılığını kazanamadığı için ileriki yaşamında başkalarına inanmakta ve güvenmekte zorlanan bir kişi olabilir. 2-5 yaş aralığında ise çocuk; ölümü geçici, geri dönüşü olan ve kişiye özgü olarak yorumlayabilir. 2-3 yaş aralığındaki çocuklar zaman kavramında sürekliliği (ölümün geri dönüşü olmayan bir durum olduğunu) algılamakta güçlük çekerler. Bu yüzden çocuklar, yetişkinlerde olduğu gibi ölümü ve kayıp kavramlarını anlama ve bunların üstesinden gelme kapasitesine sahip değildirler. Çocuk 4-5 yaş aralığına geldiğinde geçmiş, şimdi ve gelecek zaman kavramlarını anlamaya başlayabilir. Ölümün getirdiği karmaşıklıkla çocuklarda kendini suçlama sık görülür. Çocuklar kızgınlık sırasında akıllarından geçen kötü düşünceler nedeni ile yakınlarını kaybettiklerini düşünebilirler. Bu dönemde çocuklar yaşadıkları kayıpla ilgili duygu ve düşüncelerini açık bir şekilde dile getirebilirler. Ebeveyn, çocuğu kayıptan sonra da yaşamlarının güvencede olduğu ve yine aynı şekilde devam edeceği konusunda cesaretlendirirse çocuk bunu kolaylıkla anlayabilir. Bazı çocuklarda ise, duygularını ifade etmekte zorlanma, yeme ve uyku bozuklukları gibi uyum ve davranış sorunları gözlemlenebilir. 6-11 yaş aralığındaki çocuklar, eğer birisi ölürse onun bir daha geri dönmeyeceğini bilir. Bu nedenle çocuk, kayıp sonrası yetişkinler gibi yoğun üzüntü ve yas yaşayabilir. Bu yaş aralığındaki çocuklar üzüntülerini farklı şekillerde yansıtabilir. Saldırganlık, içe çekilme, alt ıslatma gibi davranış problemleri gözlemlenebileceği gibi, ölen kişinin bazı davranışlarını taklit etme eğilimi de ortaya çıkabilir. Yas sürecine bağlı olarak gelişen bu davranışlar, eğer yerleşmiş bir patoloji yoksa zaman içerisinde yok olacaktır.